بازگشت رونق کاروانسراهای همدان که روزگاری رونق فراوانی داشتند، امروز با تغییر کاربری می‌توانند به دوران رونق خود بازگردند.
به گزارش فارس، بدون تردید یکی از ظرفیت‌های بزرگ استان همدان بافت تاریخی این شهر به ویژه کاروانسراهایی است که در داخل و خارج از شهر مستقر هستند.
هرچند شهرها و استان‌های دیگر از این ظرفیت‌های خود به خوبی استفاده کرده و توانستند گردشگران بسیاری را جذب کنند، اما تاکنون استان همدان موفق به استفاده بهینه از این ظرفیت خود نشده است.
البته این ظرفیت بی‌نظیر استان مدیون قرارگیری همدان در قرن‌های گذشته در مسیر تجارت است که پس از مدتی این مرکزیت همدان از بین رفته و رونق نیز از کاروانسراها رخت بر می‌بندد.
هرچند امروز می‌توان از این امکانات در راه دیگری استفاده کرد اما هنوز موانع تحقق این مهم برداشته نشده است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در همدان اظهار می‌کند: یکی از رسالت‌های سازمان میراث فرهنگی شناسایی عناصر تاریخی با هر نوع کاربری است تا آنان در آثار باستانی ثبت کنند.
«بهرام توتونچی» درباره کاروانسراهای موجود در کشور و استان همدان می‌گوید: کاروانسراها به دو بخش برونشهری و برونشهری تقسیم می‌شوند که کاروانسراهای شهری در بافت بازار و تاریخی شهر مستقر هستند.
وی ادامه می‌دهد: کاروانسراهای برونشهری در مسیر معابر و راه‌های تجاری و مسافری شکل گرفتند که راه ابریشم را می‌توان نمونه‌ای از این راه‌ها توصیف کرد.
این مقام مسئول تأکید می‌کند: کاروانسراهای خارج از شهر عموماً با فاصله‌هایی 6 تا 7 فرسخی از یکدیگر قرار گرفته بودند.
وی با اشاره به اینکه در دوران صفویه منسجم‌ترین اقدامات برای احداث کاروانسراها صورت گرفته است، بیان می‌کند: استان همدان دو کاروانسرای برونشهری شاخص دارد که شناسایی و مرمت شدند.
توتونچی ادامه می‌دهد: یکی از این کاروانسراها به نام تاجآباد نزدیک گردنه اسدآباد بوده که کاملاً مدور بوده و مربوط به دوره صفویه و در کشور نادر است که در زمان قاجار نیز یکی از شاهزاده‌ها به مرمت آن می‌پردازد.
وی می‌افزاید: کاروانسرای فرسفج در منطقه قلقل‌رود کاروانسرای شاخص دیگر استان است که در مسیر اصلی جاده عتبات عالیات و میزبان زائران بوده است.
معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان با تأکید بر اینکه به طور کلی در استان همدان 180 کاروانسرا وجود دارد، بیان می‌کند: همدان یکی از گمرک‌ها و مراکز داد و ستد در دوره قاجار بوده زیرا در آن زمان ایران مناسبات خوبی با ترک‌ها و امپراتوری عثمانی نداشته و به همین دلیل فعالیت اقتصادی از غرب کشور و استان همدان محسوب می‌شده است.
وی ادامه می‌دهد: این موقعیت باعث شده است که تجار کل کشور در همدان دفاتری دایر کردند و امور مربوط به بازرگانی خود را انجام می‌داند، تجارت این افراد از مرز قصر شیرین به عراق فعلی، سوریه و از طریق دریای مدیترانه صورت می‌گرفته است.
توتونچی با اشاره به اینکه بخش عمده تجارت ایران از مجرای استان همدان صورت می‌گرفته است، اظهار می‌کند: با روی کارآمدن حکومت پهلوی ارتباط ایران با ترکیه قوت گرفت و مرز بازرگان به عنوان یک مبادی جدید تجاری در ایران مطرح و آغاز به کار کرد که پس از آن رونق از همدان به شمال غرب کشور منتقل شد.
وی با بیان اینکه این مسئله باعث شد تجار انگیزهای برای فعالیت از طریق همدان نداشتند، می‌گوید: این اتفاق باعث شد تا کاروانسراهای همدان رویکرد تجاری خود را از دست بدهند و بخش عمده‌ای از آن بر اثر شهرسازی از بین رفت و بخش دیگر آن به عنوان انبار و فضاهای نیمه‌فعال به حیات خود ادامه دادند.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان می‌افزاید: در حال حاضر 22 کاروانسرای فعال و نیمه فعال مانند گلشن، میرزا کاظم، روحانی، گمرک، شریفیه و... است که در گذشته هر یک از آنان به یک شغل خاص اختصاص داشت که برای خریداران امکان انتخاب بهتر و ایجاد رقابت بیشتر در فروشندگان فراهم می‌شد.
وی با بیان اینکه کاروانسرای نو و حاج صفرخان در سال‌های گذشته مرمت شده است، می‌گوید: کاروانسرای گلشن و میرزاکاظم، جزء قدیمی‌ترین کاروانسراها بوده که از نظر بزرگی و پویا بودن نیز سرآمد بوده و هستند.
توتونچی درباره مشکلات پیش روی کاروانسراهای همدان تصریح می‌کند: کاروانسراها در حال حاضر برای حفظ و مرمت آن‌ها دچار مشکل شدیم، زیرا پس از فوت مالک اصلی برخی از کاروانسراها وقف شدند.
وی ادامه می‌دهد: برای حفظ و مرمت این کاروانسراها به همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه استان نیاز داریم، به طوری که اوقاف و میراث فرهنگی با تخصیص بودجه به این کار اقدام کنند.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان اظهار می‌کند: مرمت این اماکن به صورت اولویت‌بندی صورت می‌گیرد، به طوری که هزینه آن به صورت مشارکتی بین میراث فرهنگی و بازار تأمین می‌شود.
وی می‌گوید: این سیاست در واقع برای حفظ و ساماندهی بافت قدیمی بازار موثر بوده و مالکان را به نگهداری بهتر از اماکن قدیمی ترغیب می‌کند.
توتونچی تأکید می‌کند: بافت قدیمی بازار و کاروانسراها تأثیر بی‌نظیری در جذب گردشگر و رونق صنعت توریسم دارند.
تبدیل کاروانسراها به مکان فرهنگی
مدرس دانشگاه و کارشناس معماری در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در همدان نیز اظهار می‌کند: جاده ابریشم به دو بخش عراق عجم که همان اراک فعلی و عراق عرب که عراق فعلی است تقسیم می‌شد که بخشی از تبادلات تجاری در این مسیر به وقوع می‌پیوست و در نتیجه آن کاروانسراهایی احداث شدند.
بهرنگ مجیدی می‌گوید: پس از ایجاد کاروانسراها در کنار آن‌ها حمام، مسجد و تیمچه‌ها شکل گرفتند.
وی ادامه می‌دهد: در دوره اول پهلوی یک مهندس نساجی، با الگو گرفتن از دوک نخ‌ریسی نقشه همدان را ترسیم کرد که در نتیجه آن شش خیابان ایجاد شد و وجود خیابان اکباتان و شهدا باعث شدند که ارتباط با جاده ابریشم قطع شود و پس از مدتی کاربرد خود را از دست دادند.
کارشناس معماری با بیان اینکه این کاروانسراها پس از مدتی بازسازی نشده و کاربری اصلی خود را از دست دادند، می‌افزاید: در حال حاضر کاروانسراهای همدان دارای بودجه برای نگهداری هستند و شهرداری و میراث فرهنگی اجازه ایجاد تغییرات در بافت آن‌ها را بدون مجوز نمی‌دهند اما هنوز در مرحله بازسازی قرار نگرفتند.
وی تصریح می‌کند: برخی از کاروانسراها در همدان مانند قبله در حال نابودی است و پیشنهاد می‌شود که کاربری‌های جدیدی چون کتابخانه، فرهنگسرا و رستوران تعریف کرد، زیرا برخی از این کاروانسراها مانند حسین‌خوانی ارزش هنری دارند و تغییر کاربری باعث حفظ بافت تاریخی و جذب توریست می‌شود.
مجیدی تأکید می‌کند: از آنجا که در همدان اماکن فرهنگی چندانی نداریم و این کاروانسراها قابلیت تبدیل به اماکن فرهنگی و جذب توریست را دارند.
