زهیر موسوی در نوشتاری با عنوان بیراهه صداوسیما در روزنامه اعتماد نوشت؛ «مائده هژبری» نوجوان ١٧ سالهای است که تا عصر جمعه فقط یک چهره سرشناس اینستاگرامی بود اما امروز کمتر کسی است که نام او را نشنیده باشد. شامگاه جمعه شبکه اول صداوسیما با همکاری معاونت اجتماعی نیروی انتظامی مستندی با عنوان «بیراهه» روی آنتن فرستاد؛ مستندی که روایت برخورد انتظامی- اجتماعی با پدیده «سلبریتیهای اینستاگرامی» بود. در این مستند دختران و پسران جوانی که هریک به دلیلی اقدام به انتشار تصاویر از خودشان یا فیلم رقص مقابل دوربین و… کرده بودند، در مقابل دوربین حاضر شدند. «بیراهه» دقایقی را به پخش اظهارات افراد دستگیر شده اختصاص داد که بخشی از این اظهارات حاشیهساز شد. در این بخش دختری ١٧ساله در مقابل کارشناس انتظامی برنامه نشسته بود و به سوالات پاسخ میداد. پاسخهایی که با گریه و ترس همراه بود. کارشناس انتظامی از او پرسید: «نامزدت میدونست از خودت ویدیو میگیری میذاری اینستاگرام؟ با این کار مشکلی نداشت؟» مائده با صدایی بریدهبریده و اشکبار به کارشناس میگوید: «رقصیدن جرم بود ولی من هیچوقت چیز بدی توی اینستاگرام منتشر نکردم هیچوقت.» هرچند در این برنامه از مائده هژبری و ٣ تن دیگر از بازداشتشدگان نامی به میان نیامد اما فعالان مجازی پرده از این راز برداشته و او را معرفی کردهاند.
همین ١۵ ثانیه از مستند «بیراهه» کافی بود تا سیل انتقادات و واکنشها آغاز شود. بسیاری از کاربران فضای مجازی به ویژه شبکه اجتماعی توییتر با انتشار متنهای مختلف به همراه هشتگ «مائده هژبری» نسبت به پخش اعترافات این نوجوان ١٧ساله واکنش نشان داده و نوشتند: امیدواریم روزی شاهد پخش اعترافات تلویزیونی اختلاسگران و مفاسد اقتصادی باشیم. کنایهای که نشان میداد مردم از عدم اتخاذ تصمیمات یکسان در برابر متخلفین ناراضی هستند. سیل انتقادات کاربران، فعالان سیاسی و تعدادی از نمایندگان مجلس را با خود همراه کرد.
نیت اصلی صداوسیما چه بود؟
آذر منصوری، قائممقام حزب اتحاد ملت در واکنش به پخش اعترافات یک نوجوان ١٧ ساله گفت: «مدیران و سیاستگذاران رسانه ملی اگر قائل به پاسخگویی هستند به این سوال پاسخ دهند برنامههایی مانند اعترافگیری از دختری که اتهامش نمایش رقص خود در اینستاگرام است، با تکیه بر کدامیک از مبانی اخلاقی و انسانی و دینی ما تولید و از فراگیرترین رسانه رسمی کشور پخش میشود؟فاین تذهبون؟»
حجتالاسلام محمدرضا زائری روحانی و کارشناس فرهنگی اجتماعی نیز نقد خود را به این مستند در صفحه اینستاگرام خود اینگونه نوشته است: قرنها ادبیات اباحی و جنسی آیا چیزی از اقتدار و صلابت فکر دینی کاست؟ غالب شعرا هزلیات دارند و غالب تصویرگران نقشهایی که قابل نشر نیست! قرنها مردم رقصیدند و برهنه شدند و رفتند و آمدند، اما دین آسیبی ندید! چرا بزرگان مدعی، این نکته ساده و کوچک را نمیفهمند؟ آنچه دین و ایمان را متلاشی و نظام را نابود میکند لرزش کمر دختری نوجوان نیست، لغزش قلم قاضی کهنسال است!
محمود صادقی، نماینده مجلس نیز نسبت به این اتفاق بیتفاوت نبود. صادقی که خود از چهرههای سرشناس توییتر است، ضمن انتقاد از عملکرد صداوسیما در بخشی از توییت خود نوشت: «به رییس صداوسیما توصیه میکنم دستور دهد یک مصاحبه هم با قربانیان آزارهای جنسی انجام شود.
دیگر واکنش مربوط به عبدالله رمضانزاده، سخنگوی دولت اصلاحات بود. رمضانزاده در توییتر خود نوشت: «فقط بگویید به کدام اتهام این دختران را بازداشت کردهاید و با کدام اجازه قانونی آنان را به اعتراف تلویزیونی وادار کردهاید؟ اولویت کار فرهنگی همین بود؟ واقعا به نتیجه کار خود اندیشیدهاید؟»
مصطفی تاجزاده هم نسبت به پخش اعترافات تلویزیونی مائده هژبری واکنش نشان داد و با انتشار توییتی ضمن اعلام آنکه اقداماتی از این دست موجب وهن نظام میشود، افزود: اعترافات تلویزیونی چند دختر نوجوان همچنان که انتظار میرفت با محکومیت قاطع افکار عمومی مواجه شد. محسن بیات زنجانی هم در این باره نوشته است: «واقعا خروجی پخش کردن اینگونه اعترافات چیست؟ کدام مخاطبی اقناع میشود؟ برای چه کسی درس عبرت است اصلا؟ من واقعا مبهوت ماندهام از اینکه #صداوسیما واقعا نمیفهمد یا تعمدا دنبال تحریک عواطف بخشهای زیادی از جامعه است.
اعترافات مائده واکنش مرد پررمزوراز کابینه یعنی حسامالدین آشنا را نیر به همراه داشت. «آشنا» اینبار از جایگاه عضو شورای نظارت بر عملکرد صحبت کرد. آشنا درباره پخش فیلم اعترافات مائده هژبری به انصافنیوز گفت: در موارد پخش تصاویر مربوط به افراد در حالات غیرعادی، از جمله در بیمارستان، کلانتری یا بازداشتگاه، نیاز به هماهنگی میان قوه قضاییه، سازمان صداوسیما و رضایت فردی است که از او تصویربرداری میشود. شورای نظارت بر صداوسیما این امکان را فراهم میکند تا به هر شکایتی از طرف افراد در مورد عدم رضایتشان نسبت به پخش تصاویر آنان در تلویزیون رسیدگی کند. اما این مستند تنها واکنش سیاسیون را به همراه نداشت بلکه یاسر عرب، مستندساز معروف ضمن انتقاد از برنامه بیراهه در توییتر خود نوشت: «معجزه کردی مرد! در جامعهای که تشنه قهرمان است، تبدیلِ توصیف دیروز از مائده هژِبری به عنوان یک رقصنده ساده به خوانشِ امروز به عنوانِ کنشگر اجتماعی، مبارز مدنی، چریک فرهنگی! و قهرمان دهه هفتادیها، معجزه برعکسی بود که تنها از مدیران مسخشده صداوسیما برمیآمد.»
در میان واکنش چهرهها به بیراهه، تعدادی از کاربران فضای مجازی نسبت به حقوق متهمان و پخش تصاویر آنها در صداوسیما هشدار دادند. نعمت احمدی، وکیل دادگستری دراینباره به جامعه ایرانی گفت: «صداوسیما باید بابت پخش این تصاویر و هتک آبروی مائده هژبری از او و افکار عمومی عذرخواهی کند. در این برنامه شاهد اقدام و عملی ضدحقوقی و ضدقانونی بودیم. طبق نص صریح قانون، قانونگذار این اجازه را ندارد که مذاکرات یک دادگاه صالحه را تا قبل از قطعیت حکم صادره در رسانهها منتشر شود، چه برسد به اینکه از فردی که هنوز پرونده قضایی ندارد، اعترافگیری کرده و آن را در صداوسیما منتشر کنیم. در این ماجرا، باید ببینیم که آقایان بر اساس کدام مستندات و مناسبات حقوقی اقدام به این عمل کردهاند؟ اگر استناد به بحث اشاعه فحشا بوده که طبق مادهقانونی، قانونگذار تعابیر دیگری برای اثبات این مساله دارد. اگر هم بنای آقایان به استناد مادهقانونی ۵۳۸ مبنی بر ظاهر شدن بدون حجاب در انظار عمومی نیز بوده که در این مورد مشخصا چنین مسالهای صادق نیست. برای خود بنده سوال است که بنا به کدام عنوان اتهامی مسالهای که در مرجع رسمی قضایی هنوز مورد رسیدگی قرار نگرفته، شاهد پخش اعتراف یک دختربچه ۱٧ ساله در رسانه هستیم؟در بحث پخش اعترافات مائده هژبری نیز این سوال به میان میآید که چه مرجعی دستور تحقیق در این باره را مطرح کرده؟ چه کسی تصاویر آن را ضبط کرده و چه کسی مجوز پخش آن را صادر کرده است؟ کدام فرد در شورای سیاستگذاری صداوسیما امضا به پخش این مستند کرده است؟ بهراستیکه این اقدام هرچه باشد، نامش دلسوزی نیست. این عمل، ضربه به سیستم قضایی مملکت و آیین دادرسی ما بود. اقدامی که نهایتا در میان افکارعمومی نیز نتیجه معکوس داشته و مردم در هرجایی صحبت از محکومیت این مساله به میان میآورند.» در روزهایی که کشور بیش از گذشته به آرامش نیاز دارد صداوسیما با پخش این مستند پرسشهایی جدی درباره عملکرد این نهاد ایجاد کرده است. مردم انتظار دیگری از صداوسیما درراستای شفافیت دارند. مردم انتظار دارند صداوسیما به جای پخش اعترافات یک نوجوان ١٧ ساله، اعترافات تلویزیونی مفسدین اقتصادی و اختلاسگرانی را پخش کند که ضمن دستبرد به بیتالمال، به اعتماد عمومی لطمه زدهاند. امروز کشور با مسائل بزرگتری نسبت به شاخهای اینستاگرامی دستوپنجه نرم میکند. آیا مسوولان صداوسیما حقایق را خواهند دید یا همچنان میخواهند به «بیراهه» بروند؟